Kommagene Krallığı
* Kommagene adı ilk kez Perslerin bölge hakimiyeti zamanında M.Ö. 404-359 yıları arasında Persler adına bölgeyi yöneten Satrap (genel vali) Aroandas (Orontes) zamanında duyulur.
*Aroandas aynı zamanda Kommagene krallığının kurucu atası olarak görülür, çünkü bölge ilk kez onun zamanında Kommagene olarak adlandırılır.
* Daha sonra kurulacak olan Kommagene krallığında yönetime hep bu sülaleden kişiler gelir. Bu yüzden Kommagene krallığına Oronditler hanedanlığı da nedir.
* Bölgeye hakim olan Perslerin Büyük İskender tarafından yıkılmasından sonra bölgede Helenizm etkisi kendisini göstermeye başlar. (Helenizm turda rehberimiz tarafından açıklanacak)
* Büyük İskender’in ölümünden sonra bugünkü Suriye merkezli kurulan Seleukoslar döneminde bölge tamamen helenleştirilir.
* Seleukos İmparatorluğu döneminde Adıyaman, Malatya, Gaziantep bölgesini içine alan Seleukoslara bağlı Kommagene krallığı kurulur ve 1. Samos kral ilan edilir.
* Samos bayındırlık tarım ve inşaat faaliyetlerine başlar. Samsat şehri onun adına kurulur.
* Bölge tüm tarihi gelişme içerisinde taçlandırılmış en gelişmiş dönemini Kommagene Krallığının merkezi olarak yaşar.
* Kommagene krallığı döneminde ülkenin başkenti Adıyaman’a yaklaşık 40 km uzaklıktaki Samosata’da, bugünkü adı ile Samsat’tadır.
* Engebeli, dağlık bir bölgede kurulmuş olan Kommagene krallığı toprakları günümüzden yaklaşık 2000 yıl öncesine kadar sedir ormanlarıyla kaplıdır.
* Aynı zamanda stratejik bir konumdadır, çünkü önemli ticaret yolları bölgeden geçmektedir.
* Fırat Nehrinden geçiş yollarının en önemlilerinden birisi de Samsat’tır.
* 1. Samos’tan sonra oğlu Arsames ticareti geliştirmek ve kervan yollarının güvenliğine katkı sunmak amacı ile kendi adına stratejik şehirler kurar.
* Arsames döneminde Seleukoslar ile olan ilişkiler biraz gerilir. Çünkü Arsames Seleukos kralı 2. Seleukos’a karşı ayaklanma başlatan ve başarısız olunca Samsat’a sığınan Hierax’a yardım etmek ister ve onu ülkesinde saklar…
* Arsames’in torunu Ptolemaios Seleukosların iç karışıklıklarından yararlanarak M.Ö. 163 yılında Kommagene krallığının tam bağımsızlığını ilan eder. Ülkenin sınırlarını Torosların kuzeyine doğru genişletir.
* Ptolemaios’un oğlu 2. Samos babasının genişleme politikalarını sürdürür. Şehirleri saldırılara karşı savunmak için kuvvetli surlar ile tahkim etmeye çalışır.
* Helenler ve Partlar arasında sıkışıp kalmamak için de kendilerinin hem Yunan/helen hem de Pers oldukları tezini ileri sürerler. Böylece Hem Partlar ile hem de Seleukoslar ile akraba olduklarından dolayı iki devlet arasındaki savaşlarda taraf olmak istemezler, böylece kendi güvenliklerini sağlamış olurlar…
* Seleukoslar ile barışı sağlamak için M.Ö. 120/119 yılında II. Samos’un oğlu ve halefi Mithridates Kailinikos’un, Seleukos kralı VIII. Antiochus Grypos’un kızı Laodice ile evlenir.
* M.Ö. 69 yılında tahta çıkan I. Antiochos Kommagene krallığını zirveye taşır…
* M.Ö. 63 yılında Seleukos imparatorluğunun tamamen dağılmasından sonra Ermeni kralı Tigran tüm Seleukos topraklarında dolayısı ile Kommagene üzerinde hak iddia eder.
* Tigran bölgede daha güçlü hale gelebilmek için Pontus Kralı VI. Mithridates’in kızı ile evlenir. akrabalık bağı kurduğu Pontus Krallığını da yanına çekerek bölgeyi ele geçirmek için hazırlıklara başlar.
* I. Antiochos çok akıllıca stratejik bir adım atar ve Roma ile dostluk kurar, böylece Roma’nın desteğini alır.
* Kommagene ülkesini ele geçirmek isteyen devletin önce Roma ile karşı karşıya gelmeyi göze alması gerekmektedir.
* Romalılar hem Mithridates’i hem de Tigran’ı birkaç kez bozguna uğratınca Kommagene için Tigran tehlikesi ortadan kalkar.
* Daha sonra Antiochos Tigran ile de ilişkileri düzeltir. Hatta Ermeni krallarının tacına tıpatıp benzer bir tacı kendisi için yaptırır.
* Romalılar Antiochos’un bağımsızlığına karışmazlar…
Antiochus zengin kaynaklara sahip ve çok verimli olan ülkeyi bölge ülkeleri arasındı refah ve gelişmişlik açısından en üst sıralara taşır.
* Ülkede olan zengin ve fakir sınıflar arasında kentsel bir orta sınıf oluşturur. Böylece halk arasındaki sert sosyal sınıf çatışmalarını azaltır.
* Helenistik değerler ile eğitilen Aristokrat üst sınıf ülke bürokrasisinden söz sahibi konumdadır.
* Antiochos devlet bütçesinden büyük bir payı inanış ve ritüelleri konu alan heykellere, tapınaklara ve yazıtlara ayırarak halkın hoşuna gidecek adımlarla oldukça popülist bir politika izler ve halk tarafından çok sevilir… ‘
* Halk onu tanrıların katına taşır. Ülkenin pek çok yerinden Antiochos’un tanrısal kahraman Herakles ile el sıkışan “dexiosis stelleri” görülür.
Stel/stela/stele: Yunanca stele: Dikili duran blok anlamındadır.
Yüksekliği eninden uzun yekpare bir taştan oluşur. Ahşap olanlara da rastlanır. Dexiosis: eski Yunanca δεξίωσις dexiōsis – Türkçesi: selamlama, selamlaşma Dexioomai: birisine sağ elini verme Dexios: sağ
Latince: (dextrarum iunctio) sağ ellerin birleştirilmesi
Dexioseis (çoğul): Görsel sanatlarda “dexioseis” sağ elini birbirine uzatan iki kişinin temsilidir.
* Antiochos aynı zamanda çok yetenekli bir diplomattır. Hem Roma ile ilişkilerini geliştirir hem de Roma’nın düşmanı olan Partlar ile dostane ilişkiler kurar.
* MÖ 38’de, Marcus Antonius komutasındaki bir Roma ordusu Partları yener ve kaçan Part askerleri Antiochos’a sığınırlar.
* Roma buna çok kızar ve başkent Samsat’a saldırır. Antiochus Samsat’ı kahramanca savunur.
* Marcus Antonius’a kuşatmayı kaldırması ve yeniden dostane ilişkiler kurma karşılığında 1000 Talent tazminat ödemeye razı olduğunu bildirir.
* Marcus Antonius kabul etmez ve tüm Kommagene hazinesini ister.
* Antiochos razı olmaz. Şehirdeki son fert ölene kadar şehri savunacağını bildirir.
* Uzun süren kuşatma sonunda Roma ordusu Samsat’ı alamayınca bu kez Marcus Antonius eski teklif edilen 1000 talenti de alamaz ve sadece 300 talent tazminata razı olur, kuşatmayı kaldırır.
* Kommagene ve Roma arasında tekrar eski dostluk ve güven ortamı oluşturulur.
* Antiochos çok ilginç bir şahsiyettir. İlk tahta çıktığında hükmeden kral anlamındaki “Baselius” unvanını alır ama bununla yetinmez. Soyunun Büyük İskender ve Büyük Darius’a dayandığını belirterek “Megas Baselius” Büyük Kral unvanını kullanır.
* Antiochos MÖ 1. yüzyılın 30’lu yıllarda (muhtemelen 36 yılında) ölür.
* Kendisinden sonra kral olan oğlu II. Mithridates’e zengin, gelişmiş ve siyasi olarak herkesle ilişkisi iyi olan bir ülke bırakır.
* I. Antiochos ölümünden sonra (M.Ö. 36) Nemrut Dağı’ndaki kutsal anıt mezara gömülür.
* I. Antiocos’tan sonra yerine geçen oğlu II. Mithridates döneminde Kommagene İmparatorluğunun çöküşü başlar.
* Mithridates, babası kadar yetenekli bir diplomat değildir. MÖ 31’de Octavianus (Augustus) ile Antonius arasındaki Aktium Savaşındı Marcus Antonius’un tarafında yer alır ve tabii ki yenilgiyi yaşar.
* Savaşı kazanan Octavianus/Augustus Mithridates’e bir şans verir. Tamamen Roma’ya bağımlı olmak şartı ile Kommagene’nin varlığını sürdürmesine müsaade eder.
* II. Mithridates ile eş kral olarak ülkeyi yöneten kardeşi II. Antiochos pek çok konuda Roma devleti politikalarına aykırı hareketlerinden dolayı M.Ö. 26 yılında Roma’ya çağrılır ve orada idam edilir.
* Daha sonra Kommagene tahtına III. Mithridates getirilir.
* MS 17’de Kral III. Antiochos’un ölümünden sonra İmparator Tiberius krallık unvanını kaldırır ve Kommagene’yi atadığı valiler ile yönetir.
* MS 38 yılında Roma İmparatoru Caligula krallık makamını tekrar ihdas eder ve III. Antiochos’un oğlu VI. Antiochos’u Kommagene kralı olarak görevlendirir.
* Krallık Roma’ya bağlı olarak varlığını MS 72 yılına kadar sürdürür.
* İmparator Vespesianus zamanında Kommagene Suriye eyaletinin bir parçası halini alır.
* 72 yılından sonra yerel krallar olmaz. Söz hakkı ve kararlar tamamen Roma’nın atadığı valilerdedir.
* MS. 117-134 yıllarında Hadrianus dönemine kadar bölgede Kommagene birlikleri olarak bulundurulan kendisine özgü yapılanması olan Kommagene askeri yapısı da tamamen Roma askeri sistemine dahil olur.
* Kommagene askerleri Roma’nın elit okçu birlikleri arasında gösterilir.
Sayfayı hazırlayan: Rehber Muammer Çelik
Yararlanılan kaynaklar: https://www.rehbermuammer.com/yararlanilan-kaynaklar/